Дарога крута падымаецца. Прабіраецца праз лес, уразаецца ў горную хвою і раптам вырываецца на горныя пашы. На даляглядзе бачны будынак, што зачапіўся за вяршыню, і вянчае ўсю прастору. Шэрыя каменныя блокі, сфармаваныя ў стройны бастыён, пакрыты круглай вежай, маюць у сабе нешта прыцягальнае. Замак на вяршыні магутнага Папа Івана ў масіве Чорнагоры на самай справе – гэта руіны Астранамічна-метэаралагічнай абсерваторыі, вядомай як “Белы слон”, адкрытай у ліпені 1938 г. на польска-чэхаславацкай мяжы. Гэта было самае высока размешчанае і стала заселенае месца ў ІІ Рэчы Паспалітай. Сёння абсерваторыя пасля гадоў разбурэння павольна вяртае былую славу. Тут працуе ўкраінская горная выратавальная станцыя, якую падтрымлівае Польшча, і пасля ўсебаковай рэканструкцыі павінен быць створаны сумесны польска-ўкраінскі даследчы цэнтр з відам на зямлю карпацкіх горцаў: Гуцульшчыну.
Найвялікшым песняром гэтай таямнічай зямлі быў у міжваенны перыяд Станіслаў Вінцэнц, вядомы як Гамер з Гуцульшчыны, аўтар эпапеі “На высокай Паланіне”. У чатырохтомным творы легенды, павер’і, традыцыі, гісторыя і асабістая любоў пісьменніка да сяброў-гуцулаў пераплятаюцца ў чароўную казку пра жыццё гуцулаў.
– Станіслаў Вінцэнц заўсёды казаў нам: “Любі сваё, паважай іншых”. Ён добра разумеў, чым пахне камунізм і ўлада Масквы. Калі прыходзіць вайна, яе ніхто не любіць і не паважае. Яны проста забіваюць адзін аднаго. Яны адабралі ў нас свет, у якім мы жылі ў дні Вінцэнца, – апавядае жыхарка вёскі Гуцульская Верхавіна Марыя Ігнятук, бацькі якой сябравалі са Станіславам Вінцэнцам і яго жонкай Ірынай, а сама яна ў дзяцінстве гуляла з іх дачкой. Да 1960-х Верхавіну называлі Жаб’е, і да вайны гэта быў вядомы ў Польшчы курорт, і, перш за ўсё, сталіца Гуцульшчыны.
Сляды гэтага згубленага свету былі сабраны ў прыватным этнаграфічным музеі, які арганізаваў у Крывароўне Яраслаў Зелянчук. Апроч гуцульскіх рамёстваў, трэмбітаў і ўпрыгожванняў, вы можаце знайсці таблічку з нумарам 102 з дома Вінцэнца і чыгунныя памежныя слупы з польскім і румынскім гербамі, якія раней стаялі ў дзікіх Чыўчынскіх гарах.
На паляне ў вёсцы Быстрэц разам з гуцуламі пісьменнік пабудаваў зруб, які прастаяў чатырнаццаць гадоў. Цяпер ад яго няма і следу. Ёсць толькі драўляны крыж і камень з надпісам, які нагадвае, што: “(...) тут была напісана гісторыя пра старую Верхавіну – мудры, добры і шчаслівы свет”.