Мазуры|Павісле|Жулавы
Мяжа: Польшча - Усходняя Прусія (Германія) - Вольны горад Гданьск
Сёння: Польшча
На мяжы Мазураў і Курпёўшчыны паміж мястэчкамі Хожэле і Апаленец стаіць высокі дом з пакатым дахам. У маі 1930 г. праз паўкруглыя дзверы, якія зараз шырока адчынены гуляючымі дзецьмі, у будынак увайшоў прэзідэнт Ігнат Масціцкі. У той час над уваходам быў бачны надпіс “Пагранічная застава “Хожэле”, а таксама партрэты прэзідэнта і лозунг “Гвардыя сочыць за мяжой!”. Такая мяжа існавала ўжо некалькі соцень гадоў, і нават І Сусветная вайна не змяніла яе.
У 1920 г. на рэферэндуме ў Мазурах, Варміі і Павіслі Польшча пацярпела адчувальную паразу. Больш за 90% выбаршчыкаў выказаліся за прыналежнасць да Германіі. І ўсё ж у пяці вёсках, якія ляжаць на рацэ Вісла і сёння ўтвараюць адну вёску Янава, гісторыя прыняла іншы ход. Дзякуючы рашучасці жыхароў, палякі набралі большасць галасоў і тут быў створаны адзіны польскі анклаў у Павіслі, звязаны з “кантынентальнай” часткай краіны толькі паромнай пераправай на Гнеў. Гэты сухапутны востраў даўжынёй восем кіламетраў і шырынёй паўтары кіламетры ў 1931 годзе, у якім жылі шэсцьсот палякаў і дзевяноста немцаў, на працягу дваццаці гадоў рамантычна называўся Малой Польшчай альбо Рэспублікай Янаў.
На поўнач ад Янава, у Белай Гуры, дзе гатычныя шлюзы аддзяляюць Віслу і Ногат, сутыкаліся да вайны межы Польшчы, Усходняй Прусіі (Германія) і Вольнага горада Гданьск. Там, у плоскіх, як стол, надвіслянскіх Жулавах, канец ІІ Сусветнай вайны стаў і канцом гісторыі яе былых жыхароў: палякаў, галандскіх менанітаў і немцаў. На гэтай нічыйнай зямлі сустрэліся прыбышы з усіх куткоў ІІ Рэчы Паспалітай.
– Мы, дваццаці-, трыццацігадовыя, або трэцяе пакаленне пасляваенных асаднікаў, таксама першыя, хто спрабуе з поўнай перакананасцю сказаць пра сябе: жулавякі. Знайсці сваю ідэнтычнасць, – кажа Каміла Зентэк з гістарычнага парка Жулавы. – Праз семдзесят пяць гадоў пасля заканчэння вайны, напэўна, самы час азірнуцца, і, не шкадуючы аб страчаным мінулым, сказаць: “Мы дома”.
![Стэфан Шчапкоўскі нарадзіўся на былой мяжы паміж польскай Мазовіяй і нямецкімі Мазурамі.](https://static.wixstatic.com/media/86f721_78bb0d34ebd9432a9724fac943e8c451~mv2.jpg/v1/fill/w_147,h_98,al_c,q_80,usm_0.66_1.00_0.01,blur_2,enc_auto/86f721_78bb0d34ebd9432a9724fac943e8c451~mv2.jpg)
“У дзяцінстве я дапамагаў “цукровым”, гэта значыць кантрабандыстам цукру. Тое, што я даведаўся тады, спатрэбілася мне потым, калі падчас вайны стаў кур'ерам Арміі Краёвай".
![Былы аб'ект польскай памежнай службы ў Хажэлях.](https://static.wixstatic.com/media/86f721_64073351d65247fa99097553b2cea672~mv2.jpg/v1/fill/w_147,h_83,al_c,q_80,usm_0.66_1.00_0.01,blur_2,enc_auto/86f721_64073351d65247fa99097553b2cea672~mv2.jpg)
![Вёска Янова калісьці называлася Рэччу Паспалітай Яноўскай.](https://static.wixstatic.com/media/86f721_1e636a9798284226b4b007feb4b26ccb~mv2.jpg/v1/fill/w_147,h_83,al_c,q_80,usm_0.66_1.00_0.01,blur_2,enc_auto/86f721_1e636a9798284226b4b007feb4b26ccb~mv2.jpg)
У міжваенны перыяд адзіны польскі анклаў на Павісле, цалкам акружаны Германіяй.
![Адна з апошніх жыхарак Янава, якая памятае яшчэ даваенныя часы.](https://static.wixstatic.com/media/86f721_13161655057a45ca91691dc3debf1e7b~mv2.jpg/v1/fill/w_147,h_98,al_c,q_80,usm_0.66_1.00_0.01,blur_2,enc_auto/86f721_13161655057a45ca91691dc3debf1e7b~mv2.jpg)
![Так жылося ў Янаве ў часы II Рэчы Паспалітай.](https://static.wixstatic.com/media/86f721_3fef1f2d712148a9905100b1a154e7e1~mv2.jpg/v1/fill/w_147,h_98,al_c,q_80,usm_0.66_1.00_0.01,blur_2,enc_auto/86f721_3fef1f2d712148a9905100b1a154e7e1~mv2.jpg)
![Неіснуючы сёння паром праз Віслу ў Гнеў. Калісьці адзіная сувязь Янава з астатняй Польшчай.](https://static.wixstatic.com/media/86f721_1575487afd824864b603f82d84e4785c~mv2.jpg/v1/fill/w_147,h_98,al_c,q_80,usm_0.66_1.00_0.01,blur_2,enc_auto/86f721_1575487afd824864b603f82d84e4785c~mv2.jpg)
It used to be the only connection between Janów and the rest of Poland.
![Школа ў Янаве.](https://static.wixstatic.com/media/86f721_5a3f0331970949058aa7f71bb926b327~mv2.jpg/v1/fill/w_147,h_98,al_c,q_80,usm_0.66_1.00_0.01,blur_2,enc_auto/86f721_5a3f0331970949058aa7f71bb926b327~mv2.jpg)
![Соф'я Рушкоўская: “Калі ўвайшлі Саветы, то пачалося пекла. Жанчын масава гвалтавалі".](https://static.wixstatic.com/media/86f721_36bb225a15274a11bb3adb539cdcafa3~mv2.jpg/v1/fill/w_147,h_98,al_c,q_80,usm_0.66_1.00_0.01,blur_2,enc_auto/86f721_36bb225a15274a11bb3adb539cdcafa3~mv2.jpg)
"Women were raped on a mass scale. Many of them became pregnant.”
![Шлюз у Белай Гары, які падзяляе Віслу і Ногат.](https://static.wixstatic.com/media/86f721_fb16150ea6f140fd9685d46e21012d61~mv2.jpg/v1/fill/w_147,h_83,al_c,q_80,usm_0.66_1.00_0.01,blur_2,enc_auto/86f721_fb16150ea6f140fd9685d46e21012d61~mv2.jpg)
![Трохстык межаў Польшчы, Германіі (Усходняя Прусія) і свабоднага горада Гданьска.](https://static.wixstatic.com/media/86f721_f2948a27d78549e1a5f987dfb4f3d491~mv2.jpg/v1/fill/w_147,h_83,al_c,q_80,usm_0.66_1.00_0.01,blur_2,enc_auto/86f721_f2948a27d78549e1a5f987dfb4f3d491~mv2.jpg)
![Камень на былым трохстыку з таблічкай у памяць аб аднаўленні Польшчай незалежнасці ў 1918 г.](https://static.wixstatic.com/media/86f721_e00a5ff745624d4bba54ac10d397e3e8~mv2.jpg/v1/fill/w_147,h_83,al_c,q_80,usm_0.66_1.00_0.01,blur_2,enc_auto/86f721_e00a5ff745624d4bba54ac10d397e3e8~mv2.jpg)
З другога боку выбіты нямецкія назвы гарадоў на тэрыторыі Вольнага горада Гданьск, між іншага, “Данцыг” ці “Гданьск”.
![Пейзаж Павісля.](https://static.wixstatic.com/media/86f721_cbf92145283a40d881d2ba059ba4bd97~mv2.jpg/v1/fill/w_147,h_98,al_c,q_80,usm_0.66_1.00_0.01,blur_2,enc_auto/86f721_cbf92145283a40d881d2ba059ba4bd97~mv2.jpg)
![Эміль Клінгенберг, адзін з апошніх карэнных жыхароў раёна Павісля і Жулаваў.](https://static.wixstatic.com/media/86f721_27b2784de0df40a69193db460cce0cc3~mv2.jpg/v1/fill/w_147,h_98,al_c,q_80,usm_0.66_1.00_0.01,blur_2,enc_auto/86f721_27b2784de0df40a69193db460cce0cc3~mv2.jpg)
![Традыцыйны аркадны дом на Жулавах, пабудаваны галандскімі менанітамі.](https://static.wixstatic.com/media/86f721_549c4ff54e4b4d47afe0e5a2926aa76c~mv2.jpg/v1/fill/w_147,h_83,al_c,q_80,usm_0.66_1.00_0.01,blur_2,enc_auto/86f721_549c4ff54e4b4d47afe0e5a2926aa76c~mv2.jpg)
![Станіслаў Зваліцкі, адзін з асаднікаў, якія масава прыбылі на спусцелыя пасля вайны Жулавы.licki, on](https://static.wixstatic.com/media/86f721_bc8d008814ad44afaec1eecb83af200a~mv2.jpg/v1/fill/w_147,h_98,al_c,q_80,usm_0.66_1.00_0.01,blur_2,enc_auto/86f721_bc8d008814ad44afaec1eecb83af200a~mv2.jpg)
![Касцёл Святога Мікалая ў Жаліхове ператвораны ў грэка-каталіцкую царкву.](https://static.wixstatic.com/media/86f721_a5ff60f0b037494c904c2f31779a2d6c~mv2.jpg/v1/fill/w_147,h_98,al_c,q_80,usm_0.66_1.00_0.01,blur_2,enc_auto/86f721_a5ff60f0b037494c904c2f31779a2d6c~mv2.jpg)
У 1947 годзе на Жулавы патрапілі ўкраінцы, дэпартаваныя ў рамках злачыннай аперацыі “Вісла”.
![Сані, прывезеныя ў Жулавы палякамі, ацалелымі пасля бойні на Валыні.](https://static.wixstatic.com/media/86f721_4ecd4ba195724b47b418b80b9d946cf8~mv2.jpg/v1/fill/w_147,h_98,al_c,q_80,usm_0.66_1.00_0.01,blur_2,enc_auto/86f721_4ecd4ba195724b47b418b80b9d946cf8~mv2.jpg)
Жулаўскі Гістарычны Парк.
![Памежны слуп паміж вольным горадам Гданьск і Германіяй на Балтыцы на Віслянскай затоцы.](https://static.wixstatic.com/media/86f721_b3a6c388d70549f09377ecbd97979700~mv2.jpg/v1/fill/w_147,h_98,al_c,q_80,usm_0.66_1.00_0.01,blur_2,enc_auto/86f721_b3a6c388d70549f09377ecbd97979700~mv2.jpg)
![Сучасная мяжа паміж Польшчай, Еўрапейскім Саюзам, і Калінінградскай вобласцю Расеі.](https://static.wixstatic.com/media/86f721_5833dfcd23f04438bbd584b2022b31cf~mv2.jpg/v1/fill/w_147,h_83,al_c,q_80,usm_0.66_1.00_0.01,blur_2,enc_auto/86f721_5833dfcd23f04438bbd584b2022b31cf~mv2.jpg)